Operacja architektoniczna, która wzbudziła podziw w całej Europie

30 marca 1970 rozpoczęła się jedna z najbardziej widowiskowych powojennych operacji architektonicznych. Ważący około 8 tys. ton XVII-wieczny Pałac Lubomirskich obrócono dokładnie o 74 stopnie w stosunku do pierwotnego położenia. Dzięki temu budynek miał domknąć od zachodu Oś Saską, zastępując w tej funkcji nieistniejącą już Żelazną Bramę.

Wzniesiony na początku XVIII wieku w stylu barokowym przez rodzinę Radziwiłłów budynek, w 1790 roku został zakupiony wraz z przylegającymi terenami przez Aleksandra Lubomirskiego.
W latach 1791-1793 pałac przebudowano w stylu klasycystycznym według projektu Jakuba Hempla.

W kolejnym stuleciu pałac wielokrotnie zmieniał właścicieli, w jego pomieszczeniach mieścił się między innymi urzędy, lazaret, stragany, sklepy, a nawet żydowską bożnicę.
Na przełomie XIX i XX wieku obiekt popadł w ruinę, a jego zabytkowy charakter zatracił się po przebudowie w 1928 roku, kiedy to nadbudowano piętro, a pałac przekształcono w kamienicę.
Plany renowacji pałacu sparaliżował wybuch wojny. Podczas oblężenia Warszawy we wrześniu 1939 roku Niemcy spalili budowlę.

Po wojnie w latach 1947-1950 obiekt odbudowano według klasycystycznego projektu Hempla z końca XVIII wieku.
Odcięty od murów i fundamentów pałac został podparty stalową konstrukcję wsporczą. Przesunięcie budynku wykonano na wałkach, po torach ułożonych na ławach żelbetowych. Do przesuwania budynku zastosowano dziesięć dźwigów hydraulicznych. Torowiska, w liczbie szesnastu, wykonano w kształcie odcinków łuku kołowego o różnych promieniach, koncentrycznie względem osi obrotu.
Budynek przesuwano bardzo powoli. Po każdym przesuwie kontrolowano położenie wałków i w przypadku zejścia ich z położenia naprowadzano je z powrotem. W przypadku stwierdzenia odchyłek zmieniano położenie wałków. Największe odchylenie tych punktów w czasie przesuwania budynku wynosiło 14 mm, a po skończonym obrocie 0,8 mm.
W czasie całego okresu przesuwania nie wystąpiły istotne trudności, a cała operacja trwała 49 dni i zakończyła się 18 maja 1970 roku.
16 listopada 2010 r. przed pałacem Lubomirskich odsłonięto Pomnik Tadeusza Kościuszki ufundowany przez bank Citi Handlowy. Pomnik jest repliką pomnika autorstwa Antoniego Popiela, odsłoniętego w Waszyngtonie 9 maja 1910 r.
Obecnie w pałacu swoje siedziby mają Business Centre Club, Centrum Prasowe Pałac Lubomirskich oraz Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie.
Na fasadzie budynku od strony wschodniej, znajduje się odsłonięta w marcu 1952 r. tablica upamiętniająca obrzucenie 15 sierpnia 1943 granatami przez oddział Gwardii Ludowej tramwaju z hitlerowcami.
RK/ M. Kwiatkowska Historia Warszawy XVI-XX wieku, T. Jaroszewski: Księga pałaców Warszawy/ zdj. YouTube